Duch Święty, papież, biskupi
Zarzut nr 2: Czy ksiądz może sprawować posługę bez biskupa?
Odpowiedź: Kapłan nie może sprawować posługi bez biskupa.
Zarzut nr 3: Czy biskup może sprawować posługę bez papieża? Udzielane sakramenty byłyby nieważne, ponieważ sprawowanie posługi przez biskupa również byłoby nieważne.
Odpowiedź: Katoliccy biskupi mogą sprawować swoją posługę bez Papieża w czasie wakatu Stolicy Apostolskiej. Wydaje się, że autor sprzeciwu nie rozumie różnicy między ważnością a legalnością. W drugiej części zarzutu autor stwierdza: „Udzielane sakramenty byłyby nieważne, ponieważ sprawowanie posługi przez biskupa również byłoby nieważne”. Innymi słowy, autor mówi, że ci biskupi, którzy nie są w jedności z Papieżem są nieważnymi, a zatem wszystkie udzielane przez nich święcenia są również nieważne. Ale stwierdzenie to jest CAŁKOWICIE FAŁSZYWE.
Ważność sakramentu nie zależy ani od osobistej godności szafarza ani od jego prawowierności. Kościół Katolicki uznaje wszystkie sakramenty udzielane przez szafarzy niekatolickich, pod warunkiem, że użyli ważnej materii i formy.
TEOLOGIA DOGMATYCZNA:
Teza I: Ważność sakramentu nie zależy od osobistej godności szafarza.
Ta propozycja uosabia artykuł wiary.
Dowód. Pierwsi donatyści twierdzili, że szafarz, aby ważnie udzielać sakramentu, musi być w stanie łaski uświęcającej. Nauka ta została wskrzeszona w średniowieczu przez waldensów, fraticellich, albigensów, wiklifistów i husytów. Innocenty III zażądał od waldensów wyznania wiary, w którym ten błąd został wyraźnie odrzucony.
Sobór w Konstancji (A. D. 1418) potępił twierdzenie Wiclifa, że biskup lub kapłan, którzy są w stanie grzechu śmiertelnego, nie mogą ani chrzcić, ani konsekrować, ani udzielać święceń kapłańskich.
Na koniec Sobór Trydencki zdefiniował, że: „Jeśli ktoś mówi, że szafarz, będąc w grzechu śmiertelnym, zachowując wszystkie istotne rzeczy związane ze sprawowaniem lub udzielaniem sakramentu, ani nie dokonuje, ani nie udziela sakramentu, niech będzie wyklęty”.
Nasza teza nie może być udowodniona w oparciu o Pismo Święte, ale opiera się w całości na Tradycji i na rozumie.
a) Kościół zawsze uważał udzielanie sakramentu w stanie grzechu śmiertelnego za świętokradztwo i kładzie nacisk na osobistą świętość kapłaństwa; ale nigdy nie uzależniał ważności sakramentu od kondycji moralnej szafarza. Wczesne nauczanie Kościoła na ten temat jest wyraźnie widoczne w pismach św. Optatusa z Mileve i św. Augustyna przeciwko donatystom.
Pomijając pewne osobliwe poglądy Tertuliana i Orygenesa, kwestia moralnego usposobienia szafarza pojawiła się później niż ta dotycząca jego ortodoksji, będącej przedmiotem gorącej debaty w toczących się sporach dotyczących kwestii ponownego chrztu osób ochrzczonych przez heretyków. Kiedy biskupi i księża zaczęli odstępować od Kościoła w czasie jego prześladowań, sumienni katolicy w naturalny sposób zadawali sobie pytanie: „Czy tacy niegodni ludzie mogą ważnie chrzcić lub udzielać święceń kapłańskich?”. Można powiedzieć, że w istocie to właśnie ta kwestia doprowadziła do schizmy donatystów. W 311 roku biskup Feliks z Aptunga, który został (fałszywie) oskarżony o dostarczenie świętych ksiąg chrześcijan ich wrogom, wyświęcił pewnego archidiakona imieniem Cecylian na stolicę biskupią Kartaginy. Obecna w tym mieście partia zelotów potępiła ten akt jako nieważny i ustanowiła kolejnego biskupa w osobie Majorynusa, którego wkrótce potem zastąpił Donatus Wielki.
Optatus, biskup Mileve, w swojej pracy „De Schismate Donatistarum” (napisanej ok. 370 roku) triumfalnie wykazał, że ważność sakramentu nie zależy od dyspozycji szafarza. Jednakże św. Augustyn musiał złamać kręgosłup nowej herezji.
Wychodząc od ulubionego rozróżnienia donatystów na grzeszników „publicznych” i „prywatnych”, argumentował to w następujący sposób: Sakrament Chrztu udzielany jest przez grzesznika prywatnego lub publicznego. Jeśli przez grzesznika prywatnego, chrzest wśród samych donatystów jest niepewny, ponieważ oni również mają wśród swoich grzeszników prywatnych. Jeśli chodzi o publicznego grzesznika, sprawa nie wygląda lepiej, ponieważ wszyscy winni grzechu śmiertelnego, publicznego lub prywatnego, są równi przed Bogiem. W konsekwencji ważność sakramentu nie może zależeć od godności szafarza. W istocie nie ma chrztu Donata czy Rogatusa itd., lecz tylko jeden chrzest Jezusa Chrystusa, który udziela łaski ze względu na swoją wrodzoną moc, niezależnie od ludzkich zasług.
Mniej więcej w tym samym czasie na Wschodzie św. Jan Chryzostom nauczał: „Może się zdarzyć, że władcy narodu są źli i skorumpowani, a ich poddani dobrzy i pobożni, że świeccy prowadzą moralne życie, podczas gdy kapłani są winni nieprawości. Ale gdyby łaska zawsze wymagała godnych [szafarzy], nie byłoby chrztu, ciała Chrystusowego [Eucharystii], żadnej ofiary [Mszy]. Teraz Bóg ma zwyczaj działać przez niegodnych ludzi, ale łaska chrztu nie jest w żaden sposób splamiona [grzesznym] życiem kapłana”.
Teza II: Ważność sakramentu nie zależy od ortodoksyjności przekonań szafarza.
Ta teza jest de fide w odniesieniu do chrztu.
Dowód. Jest to formalne i uroczyste nauczanie Soboru Trydenckiego, że heretycy ważnie chrzczą, jeśli zachowują przepisaną formę i mają zamiar robić to, co robi Kościół. „Jeśli ktoś mówi, że chrzest udzielany przez heretyków w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego, z zamiarem czynienia tego, co czyni Kościół, nie jest prawdziwym chrztem, niech będzie wyklęty”. A pari, i ze względu na ustaloną praktykę Kościoła, teologowie uważają za fidei proximum, że heretycy i schizmatyccy księża mogą ważnie udzielać wszystkich innych sakramentów, z jedynym wyjątkiem pokuty, która nie może być ważnie udzielana (poza wyjątkiem przypadków pilnej konieczności) - nie z powodu braku ortodoksji, ale dlatego, że nie mają jurysdykcji kościelnej.
b) Teologicznej racji ważności chrztu udzielonego przez heretyckiego szafarza należy szukać w maksymie, którą tak nieustannie głosił św. Augustyn: „To Chrystus chrzci”. Nie można zaprzeczyć, że nikt nie może dać tego, co sam nie posiada (nemo dat quod non habet); albowiem ten, kto udziela chrztu, niezależnie od tego, czy sam jest ochrzczony, czy nie, prawosławny lub heretycki, czysty lub nieczysty, udziela nie własnego chrztu, ale chrzest Chrystusa. To, co powiedzieliśmy o chrzcie, odnosi się również do pozostałych sakramentów, zwłaszcza do bierzmowania i święceń kapłańskich. Praktyka Kościoła w stosunku do nich jest taka sama i oparta na tych samych powodach. Tylko sakrament pokuty nie jest z zasady uznawany za ważny, jeśli jest udzielany w heretyckich sektach, nawet takich, które mają ważnie wyświęcone biskupów i kapłanów; jednakże nie dlatego, że – jak już zauważyliśmy – ministrowie ci nie mają władzy rozgrzeszania, ale dlatego, że poza przypadkami pilnej konieczności nie mają jurysdykcji kościelnej. Nawet najbardziej ortodoksyjny spowiednik katolicki nie może udzielić rozgrzeszenia, jeśli nie ma jurysdykcji i powszechnie wiadomym jest, że jej nie ma. Tam, gdzie można domniemywać dobrej wiary i titulus coloratus, Kościół uzupełnia wady. Z tego powodu spowiedź schizmatyckich Greków czy Rosjan nie może zostać odrzucona jako nieważna. Sacramenta propter homines – Sakramenty zostały ustanowione ze względu na ludzi i możemy śmiało założyć, że Kościół, pragnąc pomóc tym, którzy są bez winy w błędzie, uzupełnia brak jurysdykcji schizmatyckich duchownych(1).
PAPIEŻ LEON XIII O ŚWIĘCENIACH ANGLIKAŃSKICH:
Kościół nie osądza o umyśle i intencji, o ile jest to coś ze swej natury wewnętrznej, ale o ile przejawia się na zewnątrz, jest obowiązany orzekać o tym. Jeśli ktoś słusznie i poważnie posłużył się właściwą formą i sprawą niezbędną do wykonania lub udzielenia Sakramentu przez sam ten fakt czyni to, co czyni Kościół. Na tej zasadzie opiera się doktryna, że sakrament jest rzeczywiście udzielany nawet przez posługę heretyka lub nieochrzczonego pod warunkiem stosowania obrzędu katolickiego. Z drugiej strony, jeśli obrzęd zostanie zmieniony, z wyraźnym zamiarem wprowadzenia innego obrzędu niezatwierdzonego przez Kościół i odrzucenia tego, co Kościół czyni, a co z ustanowienia Chrystusa należy do natury sakramentu, to jest to jasne, że sakrament nie tylko jest konieczną intencją, ale że intencja ta jest przeciwna sakramentowi i go niszczy (List Apostolski Apostolicae Curae, 13 września 1896 roku)(2).
Teologia moralna o współpracy z niekatolikami i rozgrzeszeniu w niebezpieczeństwie śmierci:
W niebezpieczeństwie śmierci wolno prosić niekatolika o udzielenie sakramentu, pod warunkiem, że nie ma katolika, który mógłby to zrobić i nie rodzi to skandalu.
Jurysdykcja delegowana
W niebezpieczeństwie śmierci każdy kapłan może ważnie i zgodnie z prawem zwolnić penitenta z jakiegokolwiek grzechu i potępienia, łącznie z tymi, które są zastrzeżone lub notoryczne, pomimo że nie podlega on żadnej jurysdykcji; a nawet w obecności zatwierdzonego spowiednika (C. 882).
Zagrożenie życia może wynikać z choroby lub z przyczyn zewnętrznych, np. pożaru, bitwy, katastrofy itp.
Każdy kapłan, nawet ten o nieuregulowanym statusie, będący pod cenzurą, odstępczy, schizmatycki lub heretycki, ma tę władzę, ale pod warunkiem, że został ważnie wyświęcony. Aby uniknąć zgorszenia, można zabronić wezwania takiego księdza, jeśli jest dostępny zatwierdzony kapłan. Rozgrzeszenia może również udzielić jeden z wyżej wymienionych w obecności kapłana, który ma specjalne uprawnienia do odpowiednich zastrzeżeń(3).
Dlatego ważność sakramentu nie zależy od osobistej godności szafarza ani od ortodoksyjnego przekonania szafarza i dlatego Kościół Katolicki uznaje ważność sakramentów udzielanych poza Kościołem Katolickim przez schizmatyków lub heretyckich szafarzy pod warunkiem, że zastosowali oni ważną materię i formę mając intencję czynienia tego, co robi Kościół.
Zarzut nr 4: W jaki sposób Chrystus przemawia do swojego Kościoła bez papieża? Duch Święty mówi przez papieża „My”. Jeśli nie ma papieża, Duch Święty wycofał się z Kościoła. Komunikacja między Bogiem a Jego Kościołem zostałaby przerwana.
Odpowiedź: Tak, Jezus Chrystus i Duch Święty przemawiają przez Papieża, jeśli jest on wybrany. Ale ten zarzut częściowo jest fałszywy: „Jeśli nie ma Papieża, Duch Święty wycofał się z Kościoła. Komunikacja między Bogiem a Jego Kościołem zostałaby przerwana”. Takiego stwierdzenia nigdy nie znajdziemy ani w Piśmie Świętym, ani w Świętej Tradycji Kościoła Katolickiego.
Duch Święty przemawia do Kościoła i do wszystkich ludzi na różne sposoby. Duch Święty przemówił przez Piotra i Apostołów (Dzieje Apostolskie 10: 44-47; 15: 8, 28). Duch Święty przemawiał przez sobory generalne i przez papieża i często przemawiał bezpośrednio do wszystkich ludzi, nawet do nieochrzczonych i niewierzących.
„Duch tchnie, kędy chce, i głos jego słyszysz, ale nie wiesz, skąd przychodzi, i dokąd idzie; tak jest z każdym, który się narodził z Ducha” (Św. Jan 3: 8).
,,Wielokrotnie i różnorodnie mówił BÓG ongiś do ojców przez proroków, a na ostatek w te dni przemówił do nas przez Syna, którego postanowił dziedzicem wszech rzeczy, przez którego uczynił i wieki” (Św. Paweł do Hebrajczyków 1: 1-2).
Katechizm Objaśnony przez księdza Francisa Spirago:
1. Duch Święty jest Trzecią Osobą Trójcy Przenajświętszej i dlatego jest Samym Bogiem...
2. Duch Święty rozdziela łaski, na które Chrystus zasłużył przez ofiarę krzyża.
Duch Święty nie daje nic poza tym, co Chrystus dla nas zyskał. On tylko zwiększa i udoskonala to dzieło Chrystusa; tak jak słońce, które świeci na polu, nie zasiewa nowego ziarna, ale rozwija to, co już zostało zasiane. Łaska to przysługa udzielona osobie, która nie ma prawa do niej. Jeśli władca udziela ułaskawienia przestępcy skazanemu na śmierć, to ułaskawienie jest łaską. Tak też Bóg działa w stosunku do człowieka, udzielając Mu niezliczonych łask bez żadnej zasługi ze strony człowieka (Św. Paweł do Rzymian: 3: 24). Te łaski lub łaski mogą być doczesne, takie jak zdrowie, bogactwo, pozycja; lub duchowe, takie jak przebaczenie naszych grzechów. To właśnie z tą ostatnią klasą łask mamy teraz do czynienia i Chrystus zgodził się umrzeć na krzyżu, aby je nam zapewnić.
3. Stąd pomoc Ducha Świętego jest absolutnie konieczna do zbawienia. ...
Bez pomocy Ducha Świętego nie możemy wykonać najmniejszej pracy zasługującej na zbawienie. ...
Człowiek nie może pracować bez światła; dlatego też nie może wykonać żadnej dobrej pracy bez światła Ducha Świętego. ...
Tak jak do pióra potrzebny jest atrament, tak łaska Ducha Świętego jest konieczna, aby zapisać cnoty w naszych duszach (św. Tomasz z Akwinu). Każda dobra praca jest efektem dwóch współrzędnych zasad: Ducha Świętego i naszej własnej wolnej woli (1 Św. Paweł do Koryntian 15: 10); możemy porównać do działania nauczyciela, który prowadzi chłopca za rękę podczas pisania. ...
Z pomocą Ducha Świętego możemy wykonać najtrudniejsze prace. ...
DZIAŁANIE DUCHA ŚWIĘTEGO.
Łaski udzielone przez Ducha Świętego są następujące:
1. Wszystkim ludziom udziela prawdziwych łask.
2. Niektórym ludziom daje łaskę uświęcającą.
3. Zwykle daje siedem specjalnych darów, a czasami całkiem niezwykłe łaski.
4. Wspiera i kieruje Kościołem Katolickim.
Rzeczywista łaska.
1. Duch Święty wpływa na nasze życie, oświecając umysł i wzmacniając wolę. Taki oddziaływujący wpływ Ducha Świętego nazywany jest „faktyczną łaską”. ...
Istnieje wiele różnych kanałów, przez które Duch Święty wywiera wpływ; na przykład kazania, czytanie dobrych książek, choroba i śmierć, dobry przykład innych, obrazy religijne, rady przełożonych i przyjaciół itp. ...
Często Bóg posyła nam cierpienie, zanim przemówi do nas Duch Święty. Tak jak wosk musi być poddany działaniu płomienia i stempla, zanim zostanie odciśnięty, tak serce człowieka musi zostać zmiękczone cierpieniem, aby otrzymać ślad Ducha Świętego. ...
3. Duch Święty nie zmusza nas, ale pozostawia nas w doskonałym posiadaniu naszej wolnej woli.
Duch Święty jest niejako przewodnikiem, za którym ludzie mogą podążać lub nie. Jest światłem pochodzącym od Boga, na które człowiek, jeśli zechce, może zamknąć oczy; jak mówi św. Augustyn: „Posłuszeństwo lub nie wobec głosu Boga jest pozostawione wolnej woli człowieka”. ... Człowiek może współpracować z rzeczywistą łaską lub ją odrzucić (Psalm 94.8).
Saul z Tarsu współpracował z łaską, bogaty młodzieniec (Św. Łukasz 18: 18-25) odrzucił ją. …
Kto współpracuje z rzeczywistą łaską, zyskuje większe łaski; ale kto się opiera, traci inne łaski i musi odpowiedzieć na sądzie za swój upór. …
4. Duch Święty działa na każdego człowieka, zarówno na grzesznika, jak i na sprawiedliwego; i bardziej na katolików niż na niekatolików i niewierzących. …
Duch Święty już od początku świata działał na rzecz zbawienia ludzkości, ale w dniu Pięćdziesiątnicy przyszedł na świat w znacznie skuteczniejszy sposób. …
Duch Święty nie rozdziela Swoich darów jednakowo wśród wszystkich ludzi; Najbogatszą część otrzymują członkowie Kościoła Katolickiego.
Jeden sługa pięć talentów, kolejne dwa, a jeszcze jeden talent (Św. Mateusz 25: 15). Żydzi otrzymali więcej niż poganie; błogosławiona Matka Boża bardziej niż wszyscy inni ludzie. Miasta Corozain i Betsaida otrzymały więcej łask niż Tyr i Sydon, Kapharnaum więcej niż Sodoma (Św. Mateusz 11: 21, 23). Istnieją zwyczajne łaski, które są dane wszystkim ludziom bez różnicy, i są łaski szczególne, których Bóg udziela tylko nielicznym duszom, i to w celu wykonania jakiejś szczególnej pracy. Wiele łask można uzyskać, zwłaszcza przez modlitwę innych i współpracę z pierwszą łaską.
Łaska uświęcająca.
1. Kiedy grzesznik współpracuje z prawdziwą łaską, Duch Święty wchodzi do jego duszy i obdarza ją blaskiem i pięknem, które domagają się przyjaźni z Bogiem. To zamieszkałe piękno duszy wynika z obecności Ducha Świętego i nazywane jest „łaską uświęcającą”. …
Wiemy też, że Duch Święty mieszka w niektórych ludziach jeszcze przed chrztem, jak w przypadku setnika Korneliusza i ludu zgromadzonego w jego domu (Dzieje Apostolskie 10: 44).
2. Zwykle jednak Duch Święty włącza się do przyjmowania sakramentów chrztu lub pokuty.
Grzesznik pod działaniem Ducha Świętego zaczyna wierzyć w Boga, bać się Go, mieć w Nim nadzieję i kochać Go; potem opłakiwać swoje grzechy i ostatecznie postanawia szukać środków łaski w sakramentach chrztu lub pokuty. Tylko wtedy jego nawrócenie jest doskonałe. A rzeczywiste doświadczenie udowadnia, że chrzest lub spowiedź powszechna jest dla większości grzeszników początkiem nowego życia. Nawet w przypadku dzieci ich chrzest jest początkiem nowego życia duchowego)(4).
SOBÓR TRYDENCKI o chrzcie:
,,Kanon IV. Jeśli ktoś mówi, że chrzest udzielany przez heretyków w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego, z zamiarem uczynienia tego, co czyni Kościół, nie jest prawdziwym chrztem, niech będzie wyklęty(5)”.
Z powyższych cytatów widzimy, że Duch Święty przemawia do Kościoła i do wszystkich ludzi.
ZATEM zarzut: „Jeśli nie ma Papieża, Duch Święty wycofał się z Kościoła. Komunikacja między Bogiem a Jego Kościołem zostałaby przerwana”, jest całkowicie FAŁSZYWY.
o. Valerii
Bibliografia:
Cytaty z Pisma Świętego w polskiej wersji językowej: Biblia Łacińsko-Polska, czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Podług tekstu łacińskiego Wulgaty i przekładu polskiego X. Jakóba Wujka T. J. z komentarzem Menochiusza T.J. przełożonym na język polski. Wydanie X. S. Kozłowskiego Arcybiskupa i Metropolity Mohylowskiego. We czterech tomach in 8-vo maj. (fracta pagina). Wydanie trzecie. Tom IV. Obejmujący Księgi Nowego Testamentu, jako to: Cztery Ewangelie, Dzieje Apostolskie, czternaście listów św. Pawła, list św. Jakóba, dwa listy św. Piotra, trzy listy św. Jana, list św. Judy i Objawienie św. Jana. Wilno. Nakładem i drukiem Józefa Zawadzkiego. 1898, str. 844. Źródło: ultramontes dot pl.
(1) DOGMATIC THEOLOGY THE SACRAMENTS A DOGMATIC TREATISE, BY THE RT. REV. MSGR. JOSEPH POHLE, PH.D., D.D. FORMERLY PROFESSOR OF APOLOGETICS AT THE CATHOLIC UNIVERSITY OF AMERICA, NOW PROFESSOR OF DOGMA IN THE UNIVERSITY OF BRESLAU AUTHORIZED ENGLISH VERSION, BASED ON THE FIFTH GERMAN EDITION, WITH SOME ABRIDGMENT AND ADDITIONAL REFERENCES, BY ARTHUR PREUSS, VOLUME I, The Sacraments in General. Baptism. Confirmation. Second Revised Edition, B. HERDER 17 SOUTH BROADWAY, ST. Louis, Mo. AND 68 GREAT RUSSELL ST., LONDON, W. C. 1917, NIHIL OBSTAT: F. G. HOLWECK, Censor Librorum. Sti. Ludovici, die 21. Dec. 1916. IMPRIMATUR: +JOANNES J, GLENNON, Archiepiscopus Sti. Ludovici. Sti. Ludovici, die 26. Dec. 1916. Printed in U. S. A. pp.166, 167, 168, 169, 171, 174, 175
(2) THE GREAT ENCYCLICAL LETTERS OF POPE LEO XIII. TRANSLATIONS FROM APPROVED SOURCES. WITH PREFACE BY Rev. JOHN J. WYNNE, S.J. New York, Cincinnati, Chicago: BENZIGER BROTHERS, Printed in the United States of America. Nihil Obstat. REMIGIUS LAFORT, S.T.L., Censor Librorum. Imprimatur. +JNO. M. FARLEY, Archbishop of New York, New York, August 4, 1903. pp. 403, 404
(3) Moral Theology by Rev. Heribert Jone, O.F.M. CAP., J.C.D., by Rev. Urban Adelman, O.F.M. CAP., J.C.D., The Mercier Press Limited, Cork, Ireland, Nihil Obstat: PIUS KAELIN, O.F.M. CAP., Censor Deputatus, Imprimi Potest: VICTOR GREEN, O.F.V. CAP., Provincial, July 2, 1955, Nihil Obstat: RICHARD GINDER, S.T.I., Censor Librorum, Imprimatur: JOHN FRANCIS DEARDEN, D.D., Bishop of Pittsburg, August 15, 1955, Association with Non-Catholics, Article IV, pp. 69, 70, 71. The Minister of the Sacrament of Penance, pp.. 408. 409, Printed in the United States of America
(4) The Catechism Explained, From the original of Rev. Francis Spirago, Professor of Theology, Edited by Rev. Richard F. Clarke, S.J., New York, Cincinnati, Chicago, BENZIGER BROTHERS, Printers to the Holy Apostolic See, 1899, Nihil Obstat: Thos. L. Kinkead, Censor Librorum, Imprimatur: + MICHAEL AUGUSTINE, Archbishop of New York. New York, August 8, 1899. pp. 205, 206, 207, 208, 209, 210, 211, 212
(5) DOGMATIC CANONS AND DECREES, AUTHORIZED TRANSLATIONS OF THE DOGMATIC DECREES OF THE COUNCIL OF TRENT, THE DECREE ON THE IMMACULATE CONCEPTION, THE SYLLABUS OF POPE PIUS IX, AND THE DECREES OF THE VATICAN COUNCIL, NEW YORK, THE DEVIN-ADAIR COMPANY, 1912, Nihil Obstat: REMIGIUS LAFORT, D.D., Censor, Imprimatur: +JOHN CARDINAL FARLEY, Archbishop of New York, June 22, 1912, p. 63
Tłum. Paulo
|
